Rond 1950 waren er in Zuid-Limburg enorm veel hoogstamboomgaarden. De fruitteelt is een oude teelt in Nederland. Omstreeks de middeleeuwen waren het vooral de klooster, kastelen en andere grote landgoederen die op hun gronden fruit teelden. Later ontstonden de boomgaarden rondom boerderijen als eigen fruitteelt. Deze huisweiden waren kleine percelen van een ha. Destijds bestonden de boomgaarden uit verschillende fruitbomen en de ondergroei van gras werd meestal begraasd door het vee.
Na 1950 verdwenen langzaam de hoogstam boomgaarden in het landschap. Een oorzaak was dat hoogstam vervangen werd door laagstam en dat er moderne laagstam soorten werden aangeplant. Na 1960 werden heel veel hoogstambomen verwijderd door invoering van de rooi premies. Zo is een oud-erfgoed langzaam verdwenen. De laatste jaren hebben de hoogstamboorgaarden geleden onder het slechte beheer en verwaarlozing van dit Limburgse landschapselement. In het verleden zijn er verschillende initiatieven geweest die terreineigenaren gemotiveerd hebben om weer hoogstamboomgaarden aan te gaan planten.
Het verdwijnen van de hoogstamboomgaarden in Zuid-Limburg is een groot gemis. Dit landschapselement heeft historische, ecologische en recreatieve waarden. Tijdens de bloesemtijd zijn het blikvangers in het landschap. Niet alleen voor de vele insecten maar zeker ook voor de recreant die prachtig vind om tijdens de bloesem te recreëren in ons landschap.
De cultuurhistorische waarde is voornamelijk rondom de bebouwingen die iets vertellen over de agrarische geschiedenis. Die boomgaarden zijn oude elementen en hebben een diverse samen- stelling van soorten. Ze zijn voornamelijk aangeplant met een bepaald gebruiksdoel. Ecologisch zijn deze elementen ook zeer interessant. De das komt smikkelen van het vallend fruit maar veel solitaire bijen maken gebruik van de nectar van de bomen. Oude bestaande fruitbomen met ge- breken; bijvoorbeeld een uitgescheurde tak, leveren holtes op voor de bosuil en de groen specht komt op zoek naar voedsel.
Door gebrek aan kennis, tijd en geld zien we dat oude hoogstamboomgaarden verwaarloosd zijn. Veel boomgaarden kampen met achterstallig onderhoud of met achteruitgang in aantallen. Doordat veel oude bomen dood zijn gegaan en niet opnieuw zijn aangeplant is het areaal aan- zienlijk verminderd.
Afgelopen jaren zijn er veel initiatieven geweest om oude hoogstamboomgaarden op te knappen en graslanden om te zetten naar hoogstam boomgaarden. Om diverse redeneren zijn deze initiatieven niet meer actueel. Buitengoed pakt dit weer op en gaat eigenaren enthousiast maken om hun hoogstamboomgaarden te herstellen of om hoogstam boomgaarden te ontwikkelen. Samen met Greenspot & Co gaat men aan de slag om 1000 fruitbomen aan te planten in een jaar. Een mooi streven om tussen en in de landgoederen een mooi bloesemlint te krijgen.
Wat is eigenlijk een hoogstamboomgaard? Een hoogstamboomgaard is een verzameling fruit- bomen in een cluster en met een afscheiding van de omgeving. Met een stam van minimaal 1,5 meter hoog en waarvan de onder begroeiing bestaat uit een grazige vegetatie. De boomgaard bestaat uit minimaal 10 fruitbomen en heeft een dichtheid van minimaal 50 en maximaal 150 bo- men per hectare. De soortensamenstelling is divers en mag maximaal 10% uit walnoten bestaan.
Om binnen dit plan maatwerk te leveren hebben we een drietal bloesempakketten waar men uit kan kiezen. Onderstaand zijn de bloesempaketten die we aanbieden voor de looptijd van dit plan.
Bloesempakket 1: solitaire fruitbomen.
Binnen dit pakket worden op 1 locatie 1 tot 10 fruitbomen geplant op dezelfde locatie. De fruit- bomen maken geen deel uit van een boomgaard maar zijn losse elementen in een terrein. In de toekomst is voor deze maatregel geen beheersubsidie te krijgen wanneer dat van toepassing is. De bomen worden voorzien van 2 boompalen, boomkast en bescherming tegen vraat. De keuze van soort is te maken uit de soortenlijst die toegevoegd wordt bij het project.
Kosten bloesempakket 1: = € 200,-
Bloesempakket 2: Aanplanten fruitweide.
Binnen dit pakket worden op 1 locatie 10 tot 25 fruitbomen geplant op dezelfde locatie. De fruit- bomen maken deel uit van een boomgaard. In de toekomst is voor deze maatregel beheersub- sidie te krijgen wanneer dat van toepassing is en voldoet aan de resterende eisen. De bomen worden voorzien van 2 boompalen, boomkast en bescherming tegen vraat. De keuze van soor- ten is te maken uit de soortenlijst die toegevoegd wordt bij het project.
Kosten bloesempakket 2: = € 175,- / boom
Bloesempakket 3: solitaire fruitbomen.
Binnen dit pakket worden op 1 locatie 25 en meer fruitbomen geplant op dezelfde locatie. De fruitbomen maken deel uit van een boomgaard. In de toekomst is voor deze maatregel be- heersubsidie te krijgen wanneer dat van toepassing is en voeldoet aan de resterende eisen. De bomen worden voorzien van 2 boompalen, boomkast en bescherming tegen vraat. De keuze van soort is te maken uit de soortenlijst die toegevoegd wordt bij het project.
Kosten bloesempakket 3: = € 150,- / boom
Om de fruitboomgaarden een goede toekomst te geven is beheer belangrijk. De eerste jaren is vormsnoei belangrijk. Bij deze snoei bepaal je de toekomst van de boom. Daarna is onderhoudssnoei belangrijk. Om een goede start van de boomgaard te krijgen bieden we een beheerpakket aan. Binnen dit pakket snoeien we de jonge fruitboom, verwijderen we het vrijkomend materiaal en kijken naar de gezondheid van de boom. Wanneer de gezondheid niet in orde is voegen we biologische mest toe aan de boom.
Om de boomgaard aan te leggen, te onderhouden en te be- heren zijn verschillende subsidies mogelijk die samenhangen met participatie. Om samen met vrijwilligers de hoogstam aan te leggen en/of te beheren creëer je een verbondenheid met de omgeving maar kun je op een leuke manier financiële ondersteuning krijgen voor de klus. Wanneer er vrijwilligers zijn om de boomgaard te beheren kunnen we cursussen aanbieden en voor de werkdagen begeleiding en materiaal.
Wanneer het fruit te gebruiken is kan dit ook op verschillende manieren gebruikt worden. Hier willen we graag over mee denken. Zo kun je een appelplukdag houden om appelsap te maken en de vrijwilligers lekker verwennen met een appeltaart uit de tuin.